Primarne vrijednosti našeg društva i tekovine socijalističkc i narodne revolucije, pored ostalog, nalaze svoj izraz i u spomeničkoj simbolici, u riječi i plastici. Spomenici NOR su simboli razvijanja zajedništva među našim narodima i narodnostixna koje se kovalo u toku naše oružane revolucije. U njima je prisutan vaspitni momenat, bitan u odgoju mladih generacija. To je nesumnjivo i osnovna njihova vrijednost. Oni su duhovni mostovi između generacija i fundamenti svih pozitivnih iradicija, odraz vremena u kome su nastali. Spomenici NOR su poruka jedne slobodarske generacije, kojoj je sloboda i ljudski način života bio ideal nad idealima. Te činjenice obavezuju nas na jedan prisniji odnos prema spomenicima u skladu sa zahtjevima i postavkama naše revolucije. Zato nije svejedno kakvom će simbolikom spomenici odisati, na kojem mjestu će biti postavljeni, te kako će estetski biti uređeni i, zatim, kakve će biti stilske i druge odlike njihovog teksta i koliko će se taj tekst sroditi sa arhitektonskim rješenjem. Bezbroj je detalja koje bismo mogli nabrojati, a koji utiču na estetski dojam. Ako to imamo u vidu, sasvim je razumljivo što se u trebinjskom kraju poklanja velika pažnja obilježavanju istorijskih mjesta i događaja vezanih za NOR i revoluciju, tako da ne postoji ni jedno mjesto na kome se zbio važan istorijski događaj koje nije obilježeno podizanjem trajne uspomene. Spomenici NOR i revolucije u trebinjskom kraju najčešće su podizani u vidu: 1. figuralno-arhitektonskih spomenika, 2. spomen piramida, 3. spomen bista, 4. spomen ploča, 5. spomen česama, 6. spomen domova, 7. spomen stajališta, 8. nadgrobnih spomenika i 9. spomen kuća narodnih heroja. U kataloškom prikazu spomenika NOB i revolucije u trebinjskom kraju, po naprijed navedenom kriteriju, daćemo osnovne podatke (naziv, mjesto, godina i autor). Figuralno-arhitektonski spomenici: 1. Spomenik palim borcima NOR-a 1941 — 1945. Trebinje, izgrađen 1953. godine, autor: Nandor Glid; 2. Spomenik palim borcima, Hum, izgrađen 1964. godine, projekat: Vuk Roganović, autor: Marjan Kosković; 3. Spomenik palim borcima, Zavala, izgrađen 1959. i dograđen 1964. godine, autor figuralnog djela: Nandor Glid, autor građevinsko-arhitektonskog djela: Mile Jovanović; 4. Spomenik palim borcima, Poljice, izgrađen 1975. godine, projekat: Aleksandar Županić, autor: Jerko Pavišić; 5. Spomenik palim borcima, Ubla, izgraden 1966. godine, autor: Ivan Mitrović — Pajo; 6. Spomenik palim borcima, Dživar, izgrađen 1961. godine, autor: Drino Vahida. Spomen piramide 1. Javor, izgradena 1960. godine, 2. Klobuk, izgradena 1960. godine, autor: Vuk Roganović, 3. Ugarci, izgradena 1961. godine, 4. Ržani Do, izgradena 1964. godine, 5. Čavaš, datum gradnje nepoznat, 6. Š. Brdo, datum gradnje nepoznat, 7. Vardište, datum gradnje nepoznat. Spomen biste: 1. Pravica Dragica, narodni heroj, Ugarci, kamen, 1962, autor: Ejub Begović; 2. Miskin Vaso Crni, narodni heroj, Orašje, kamen, 1962, autor: Ejub Begović; 3. Spaić Spasoje, Zubci, bronza, 1967, autor: Luka Tomanović; 4. Zubčević Asim, narodni heroj, Trebinje, bronza, 1968, autor: Ejub Begović; 5. Miskin Vaso Crni, narodni heroj, Trebinje, bronza, 1969, autor: Ejub Begović; 6. Benderać Manojlo Majo, narodni heroj, Trebinje, bronza, 1969, autor Luka Tomanović; 7. Miljanović Ljubo, narodni heroj, Trebinje, bronza, 1970, autor: Ejub Begović; 8. Vreća Risto, narodni heroj, Trebinje, bronza, 1971, autor: Ejub Begović; 9. Sakotić Radovan, narodni heroj, Trebinje, bronza, 1971, autor: Ejub Begović; 10. Pravica Dragica, narodni heroj, Trebinje, bronza, 1973, autor: Ejub Begović; 11. Kovačević Sava, narodni heroj, Trebinje, bronza, 1974, autor: Živković Miodrag; 12. Pravica Rade, Trebinje, bronza, 1975, autor: Luka Tomanović; 13. Hadžović Zaim, Trebinje, bronza, 1975, autor: Luka Tomanović; 14. Putica Doko, Trebinje, bronza, 1975, autor: Nandor Glid; 15. Zubčević Mujo, Trebinje, bronza, 1975, autor: Ejub Begović. Spomen ploče: 1. Trebinje, Stari grad, godina nepoznata, 2. Trebinje, Skupština opštine, godina nepoznata, 3. Trebinje, II osnovna škola, 1961. god., 4. Konjsko, 1960, 5. Konjsko, 1964, 6. Grab, 1960, 7. Lastva, na zgradi pošte, godina nepoznata, 8. Lastva, škola, 1948, 9. Mosko, škola, 1948, 10. Vrbno, godina nepoznata, 11. Domaševo, 1961, 12. Parojska Njiva, 1962, 13. Zagora, godina nepoznata, 14. Duži, 1961, 15. Zagradinje, 1961, 16. Slivnica, 1961, 17. Đedići, 1960, 18. Hum, škola, 1964, 19. Desin Selo, godina nepoznata, 20. Zaplanik, 1964, 21. Poljice, godina nepoznata, 22. Požarno, godina nepoznata, 23. Veličani, 1948, 24. Drma, godina nepoznata, 25. Velja Međa, 1962, 26. Ljubomir, škola, demontirana, 27. Trebinje, Stadion FK Leotar, 1975, 28. Dubočani, škola, 1976. Spomen česme: 1. Lastva, pred školom, sagrađena 1960. godine, 2. Begova Korita, sagrađena 1958. godine, 3. Ljubomir, škola, sagrađena 1961. godine. Spomen dom: 1. Mosko, sagraden 1964. godine. 2. Spomen stajališta: 1. Zagradinje, izgrađeno 1961. godine, 2. Tulje, izgradeno 1966. godine. Nadgrobni spomenici: Teško je utvrditi tačan broj podignutih nadgrobnih spomenika učesnicima NOR i žrtvama fašističkog terora, s obzirom da su ove spomenike najčešće podizali članovi porodica palih boraca. Organizovanom akcijom podignut je u Lastvi ovakav spomenik Aliji Ćerimagiću, predratnom članu KPJ, partijskom radniku i funkcioneru narodne vlasti u toku NOB. Spomen kuće narodnih heroja: 1. Ljubomir, Vrpolje, kuda narodnog heroja Miljanovic Ljuba, 2. Hum, Krajkovici, kuda narodnog heroja Rista Vrece, 3. Orašje, kuca narodnog heroja Miskina Vasa Crnog, 4. Orahovac, kuda narodnog heroja Sakotid Radovana, 5. Klobuk, kuda narodnog heroja Benderad Manojla Maja, 6. Klobuk, kuda narodnog heroja Ilije Babica, 7. Bjelad, kuda Dragice (narodni heroj) i Rada Pravice. 8. Ljubovo, kuda narodnog heroja Nikole Ljubibratica, 9. Aranđelovo, kuda narodnog heroja Vlada Segrta, 10. Trebinje, kuda narodnog heroja Asima Zubčevića. Iako su prisutna stalna nastojanja od strane SUBNOR-a Trebinje na prikupljanju podataka, ipak o svim vidovima spomen obilježja nije obezbijeđena potpuna dokumentacija. Još 1968. godine Komisija za njegovanje tradicija NOB sacinila je ≫Podsjetnik za prikupljanje potrebnih podataka za spomen objekte koji su izgrađeni na području opštine Trebinje≪, tako se došlo do podataka koji nisu dali sve potrebne elemente (godina izgradnje, autor i si.), ali daju sliku stanja u kome se nalaze spomenici. Prema zakljudcima iste Komisije dat je prijedlog za izradu evidencije o spomenicima NOR i revolucije, te za renoviranje oštećenih spomenika ili eventualnu ispravku njihovih tekstova. Valorizacijom koja je sprovedena utvrđeno je da ima tekstova koji ne odgovaraju stilski i sadržajno. Isto tako, treba napomenuti da imamo neadekvatnih estetskih, ambijentskih i hortikulturnih rješenja što bi trebalo ispraviti. Istina, na tom planu je i do sada udinjeno mnogo. Neke spomen ploce su skinute, a neke prenesene na odgovarajuce mjesto, dok je jedan broj spomen ploda zamijenjen zbog oštedenosti ili radi izrade kvalitetnijih rješenja. Medutim, dok se preduzimaju ovakvi zahvati, neophodno je povesti više brige o održavanju ovog bogatog spomenickog fonda. A za to bi se moglo naci vise odgovarajucih formi. Tome bi u raznim oblicima mogle da daju svoj doprinos pionirska i omladinska organizacija, Turistidko društvo, pored brige koju ved vodi organizacija SUBNOR, Skupština opštine i drugi društveno-politički cinioci.