U prošlom broju «Jevrejskog blaga« donijelii smo jedan napis o gradnji velikg sefard. hrama u Sarajevu, pozabavivši se napose sa ulogom koja je namijenjena uopšte hramovima u životu jevrejskoga naroda. U tom članku bilo je govora i o «protivnicima« gradnje hrama koji sa raznim izgovorima i prigovorima nastoje da «obrazlože« svoj nehaj u akciji za samu gradnju. Jedno pitanje nije tu bilo dodirnuto, a to je da ima i «esteta« kojima se hram sa stanovišta arhitektonskog ne svida, te prigovarajući, među ostalim, i izboru parcele t. j. gradilišnog mjesta, i tu nalaze razloga za svoje apstiniranje od dužnosnog davanja svoga priloga za tu svetu stvar, što svakako nije u redu, kako to dokazuju i slijedeći izvodi. Mi smo u prošlom broju donijeli i jednu sliku koja prikazuje današnji izgled zgrade hrama sa strane Obale Vojvode Stepe. U današnjem broju donosimo bez daljneg komentara slične slike koje prikazuju 2 hrama u Clevelandu u Americi i prevod članka. koji je pod natpisom: «0 modemoj arhitekturi sinagoga u Americi«, objelodanjen zajedno sa tim slikama u ovogodišnjem januarskom broju odličnog časopisa Menorah«. Taj članak i te slike neka budu najbolji odgovor na prigovore, koje smo uvodno spomenuli.Članak glasi: «Problem koji se ukazuje Jevrejim pri njihovim građevinama sličan je problemu svake kulture, koja se prenosi u jednu novu okolinu, te se njezin oblik mora prilagođavati novim potrebama i prdikama. Dok se orijentalna kultura dalje razvijala, prestala je Palestina biti jedinim stjecištem jevrejske kulture. Mjesto da se pođe jednim jedinim putem jevrejske arhitektonske tradicije, jevrejstvo se u arhitekturi svojih sinagoga također izgubilo u moru raznih istorijskih stilova, kao što je to bio slučaj i kod sljedbenika ostalih vjera. Tako dolazi, da mi nalazimo isto tako u Rimu, kao i u New Portu u Americi, sinagoga u stilu renesanse. U Njemačkoj nalazimo gotskih sinagoga. koje potiču iz srednjega vijeka. U 17. stoljeću nastaju njemačke renesansne sinagoge, maskirane iza fasada poslovnih prostorija, dok u Poljskoj i Rusiji nalazimo drvene zgrade sa visokim stršećim krovovima. sasvim u stilu lokalne drvene arhitekture. U zadnjim generacijama trpila je jevrejska zajednica, isto tako kao i ostala zapadna Evropa, od jednog čitavog niza arhitektonskih renesansi u tom nastojanju išlo se za tim da se pronađu takve arhitektonske forme, koje će biti sa jevrejskom tradicijom više u skladu, nego li hladni klasicizam renesanse. Unatoč tome nastojanju, najveći dio podignutih monumentalnih građevina ne pokazuje suvisle arhitektonske oblike, koji bi mogli zadovoljiti. Od vajkada bila je sinagoga više nego samo mjesto gdje se obavlja molitva. Danas su u naprednim opštinama Amerike hramovi postali sve više i više do movi za cjelokupan religiozni i etski život tamošnje jevrejske zajednice. Moderni hramovi u Americi obuhvaćaju čak i klubove i udruženja a ima slučajeva gdje je zamišljeno i pozorište uz hram, kao što je to predviđeno u projektu Rasbbi Louis Neuman-a u San Francisku. Za to arhitektura takvih građevina ne treba da bude samo monumentalna i dostojanstvena, da time dođe do izražaja pojava odanosti vjeri i ponosnosti nego mora biti u svojoj koncepciji mnogo šira,bolje rekuć širokogrudnija. Škola, velike predavaonice, opštinske kancelarije, stanovi, društvene prostorije, sve to mora da se nađe među istim zidovima. Sa stanovišta vjere. sinagoga dakle mora da izražava obuhvaćanje cijeloga zivota, kulturno ona treba da predstavlja jedinstvo evropske opštine a socijalno sinagoga treba da predstavlja mnogo šire shvaćanje vjere i vjerskih propisa, koji se u praktičnom životu treba da očituju u takozvanoj «socijalnoj skrbi.« U američkim gradovima, koji su izgrađeni po planu poput šahovske daske, teško može sinagoga da ispunjava uslov, da svojom grandioznošću nadvisi sve okolne zgrade. Jedan od puteva, da se ispuni ovaj uslov, bio bi taj, da se tamo gdje zemljišne cijene nisu odveć velike, kupi dovoljno zemlje, pa da se oko građevine hrama izradi veliki vrt ili park. Međutim u američkim opštinama u novije doba prevladava tendencija, da se položaj hramova žrtvuje u prilog veličine gradnje i dragocjene unutrašnje arhitekture. Sa estetskog stanovišta je to možda kratkovidnost, obzirom na nesumnjivu činjenicu, da zapravo nijedna gradevina nije sama po sebi lijepa. Građevina je samo onda lijepa, ako postoji dobra harmonija između nje, posmatrača i okolnih zgrada, te pozadine. To je razlog, zašto mnoge sinagoge, koje inače u pitanu t j. na papiru sasvim se lijepo prikazuju, poslije kad su izvedene izgledaju slabe i neinteresantne. jer se ne nalazi zgodna tačka za posmatranje. Vrlo je sretna ideja, koja ide za tim da se vjernici koji dolaze u hram, postepeno privode u pobožno raspoloženje time, što najprije prolaze kroz jedno prijatno dvorište ili hodnik sa svodovima ili kroz jedan vrt. To je mnogo umjesnije, nego ako vjernici moraju odmah iz ulične vreve, da stupe u posvećeno mjesto. U najčešćim slučajevima teško je dovesti u sklad ljepotu i korisnost. Slike koje donosimo treba da prikažu, kako arhitekti u Americi pri projektovanju sinagoga nastoje da riješe ove probleme za jevrejsku zajednicu.