Otkako su Turci od srednjevjekovne neznatne Vrhbosne stvorili znatnu varoš Sarajevo, ovo je mjesto raslo i napredovalo brzo. Krajem 16. vijeka vec je varoš imala onu prostornu velicinu, koja je ostala za daljih trista godina sve do prestaika turske vlasti. U varoši su živjele sve tri konfesije našega naroda, a medu njima nešto mljetackih i dubrovackih trgovaca Oko polovine 16. vijeka nastanili su se španski Jevreji. U clanku o sarajevskoj parohiji (1. broj ovoga lista od ove godine) konstatovao sam, da je u drugoj poli 16. vijeka živjela u Sarajevu jedna srpskopravoslavna porodica, koja js radila o kujundžnjskom zanatu. Od tada pa do sredine 17. vijeka nema, nažalost, skoro nikakvih vijesti. Ali su od 1656. godine vijesti obilate. U jednom crkvenom tefteru, koji se po svome obilatom i raznovrsnom sadržaju može nazvati riznicom lokalne istorijske grade, ima mnogo podataka, koji se odnose na ovu temu. Najvažniji je od svega onaj snisak priložnika za crkveni zejtin iz 1682. godine. Važno je u ovome spisku, što se pored priložnikova imena nalazi zabilježen obicno i njegov zanat. Šteta je, što to nije konsekventio izvedeno, jer bi se mogao ustanoviti dosta tacan broj, apsolutni i relativni, clanova pojedinih esnafa. U slisku se spominju najviše curcije, dunderi, ekmekcije, terzije, samardžijs, safundžije, kujuncije i kovaci. Manje ima mlinara (zovu se i degrmendžije), a najmanje kalajdžija, cerpidžija, dželepcija, bicakcija, džamdžija, tabancedžija, pecara. kilitdžija, hamala, berbera, bescija, bravadžija, simicija, kasapa, mumdžija, baltadžija i odundžnja. Po spisku od 1682. ovakav je bio brojni odnošaj medu osam glavnih esnafa: curcije 31.5% , terzije 10%, kujundžije 7 %, dunderi 14.4, samardžije 10, kovaci 7 , ekmekcije 11 , safundžije 9 , Za docnije dzrpjeme važni su priložnicki spiskovi od 1762. i 1769. godine. Po prvome spisku ovako je brojno stanje pojedinih glavnih esnafa : curcija 329, kujundžija 44 , safundžija 29, dundera 146 , ekmekcija 40, samardžija 18, terzija 57, kovaca 35. Po spisku od 1769. ovako izgleda brojio stanje u esnafima : curcija 353, kujundžija 40 , kovaca 17, dundera 105, ekmekcija 37 , safundžija 14, terzija 49 , samardžija 18. Iz ovih pregleda se vidi kako stalno raste broj curcija, a opadaju drugi esnafi, narocito safundžije i samardžije: U 19. vijeku nestaje safuidžija sasvim. Curcije su bile kroz 17., 18. i 19. vijek najglavniji esnaf. To se vidi i po tome, što medu klisarama ima uvijek makar po jedan curcija, a kadgod su i sva trojica. U crkvenim sabornma i mecu kmetovima njih je iajvpše. Veliki su ugled uživali i kod turskih vlasti, što se vidi po tituli curcibaša, koja se spominje cesto. Važnost im je davalo njihovo brojno stanje i imucnost. Kada se prilaže za što, oni daju najviše. Tako n. pr. data je 1712. neka velika globa. U to su dale curcije malo manje od polovine. Znatpijs porodice medu njima bile su u 17. vijeku : Humkovici, Koprive, Štke, Burnazi, Ivanovici, Arnautovici, Jovici i Ciceklijci. U 18. vijeku: pošljednje cetiri iz 17. vijeka i još Ðombe, Besarovici, Kirkovici, Selaci Budimlijci, Bratuljevici, Miletici i porodica Manojla Lucica. Dundžeri su bili brojno jak esnaf, ali siromašan. Valjda ih zato malo ima u narodnim poslovima. Ali su izvan Sarajeva bili priznati kao dobri majstori. I terzije su bile imovno dosta siromašan esnaf. Ali od njih ima dosta klisara, kmetova i terzibaša. Znatnije porodice su im u 17. vijeku: porodica Komnena terzije, Milanovici i Budimlije. U 18. vijeku : Šahnni, Selaci, Jagodici, Mijatovici i Focici. Ekmekcije su i malobrojni i siromašni izuzevši pojedince. U ove racunam Dabu i Savu, koji su kmetovali od 1G71.—1689. Kujundžija je bilo takocer malo, ali su bpli u 17. vijeku dosta imucni. To dolazi otuda, što su bili dobri majstori, pa su dobivali dosta narudžbina sa strane. Najznamenitija porodica u 17. vijeku bila js Hadži-Savina; a u 18 (druga polovica vijeka) Vucenovici, Dejici, Daketici, Gabele, Selaci, i porodica Laze Ilijca Tešnjanina. Od samardžija najzpatnija je bila kuca Šahbaz u 17. vpjeku. U popisu od 1762. spominju se cebedžije, i pekcije (svilari) i šajakcije (suknari). Oni nijesu ni Sarajlije, ni Bosanci, a nekn nijesu ni Srbi, što zakljucujem po imenima Panica, Malacije i Tradafil i prezimena Hrisaf, Dimovnc i Nastasijevic. Zanatlije su bile organizovane po esnafima. Snaki zanat nije imao svoje esnafske organizacnje nego su srodni zanati imali svoje zajednicke esnafe. Po jednoj bilješci iz 1762. bilo je svega 8 esafa i to: curcije, dunceri i6 malih esnafa. Ovi mali esnafi ce biti sigurno oni esnafi, što su gori spominjani kao glavni i najmnogobrojniji. Organpzonani su i upravljaju se po ustavu majstorskom. Esnaf se istice kao cjelina prema vlasti, prema crkvenoj upravi i u svojim. unutarnjim poslovima. Vlast držvna obracala se u mnogim poslovima a esiaf, a ne na pojedince. Cini se da je vlast barem u 18. vijeku, udarala porez (vergiju) na esnaf paušalno, a esnafska uprava je razrezivala, kupila i prodavala vlasti. Esnaf kao cjelina brinuo se i za ispunjavanje obveze velikoga hizmeta, pod kojpm se razumije davanje komore vojsci. Ljudi, koji su išli uz konje zvali su se vojnici. ,Još je bio obicaj, da esna(š)ska uprava o svome (esnafskom) trošku nabavlja prostirku za zgradu zvanu begluk, u kojoj js stanovao vezir kada bi došao u Sarajevo. Za nezirsvu potrebu i za cuvanje prostirke odredivani su narociti ljudi. I crkvena vlast, kmetovi, obracala se direktno na esnafsku upravu, osobito kad je trebalo iskati novaca od naroda. To se dogacalo svake godine redovno dva puta, pred Božic i pred Uskrs. Obicaj je bio, da kmetovi o ta dva praznika daju mjesnim vlastima i drugim uglednijim muslimanima cast. Danani su pojedincima kopunovi (vecima janjci), cureci i jaja. Po jednoj bilješci iz 1772. u kujundžijskom tefteru vidi se da su imucniji davali u tu cast po 24aepre a siromašniji po 12. Razrezom je kupila esnafska uprava novac i u onim izvanrednim slucajevima, kada je opština morala pla