Kad god predajem ono što se u Americi beslovesno zove “kreativno pisanje”, gonim svoje studente da bjesomucno citaju, jer vjerujem da dobar pisac uci od drugih pisaca, citanjem. I jedan od pisaca kojeg neizbježno moraju citati je Danilo Kiš. Mislim da nisam davao ni jedan kurs a da prica “Enciklopedija mrtvih” nije bila dio lektire. Citali smo i Grobnicu za Borisa Davidovica, kao i Baštu, pepeo. A nekoliko puta su mladi pisci na mojim casovima morali da tabire “Savete mladom piscu.” Mnoge od mojih studenata Kiš zbunjuje: virtuoznost njegovih formalnih poduhvata sukobljava se sa navikama pokupljenim iscitavanjem savremenog americkog “realizma”; ukorijenjenost Kišovih narativa u istocno-evropskom historijskom iskustvu predstavlja problem za cesto neupucene americke studente; borhesovska tradicija kojoj Kiš toliko duguje strana je mladim citaocima naviklim na tekstove organizovane oko psihologije likova. Pa ipak, mnogi studenti prepoznaju univerzalnu jedinstvenost detalja jednog života u “Enciklopediji mrtvih,” ili mesijanski intenzitet oca u Bašti, pepelu, i stoga cu Kiša predavati kad god budem imao priliku za to.Što znaci da cu se ponovo morati suocavati sa pitanjem koje su mi, na ovaj ili onaj nacin, postavili mnogi studenti: ciji je pisac Danilo Kiš? Kojoj kulturi pripada? Moji studenti su istrenirani da identitet prepoznaju kao nešto što je stvoreno kulturom, što je samo americka, moderna varijacija na koncept nacionalnog identiteta, navodno ostvarivog samo u nacionalnoj kulturi. Pitanje mi predstavlja problem jer nisam u stanju na njega odgovoriti a da se kao pile u kucine ne upetljam u protofasticke recenice u kojim figurišu termini kao “miješani brak”. Djelo Danila Kiša je, jednostavno, isuviše komplikovano da bi se moglo svesti na nivo primitivne retorike nacionalnih identifikacija. Svaka identifikacija Kiša kao predstavnika bilo koje nacije, narušavala bi njegovu književnu etiku, iskazanu u savjetima mladom piscu, medu kojima možemo naci i “Ne nastupaj u ime svoje nacije, jer ko si ti da bi bio iciji predstavnik do svoj!”, ili “Cim te neka zajednica pocne svojatati, preispitaj se.” Povrh toga, Kiš pripada transnacionalnoj porodici pisaca kao što su Franz Kafka, Jorge Luis Borges i Bruno Schulz, a za njegov identitet je mnogo važnija cinjenica da je njegovo historijsko iskustvo ukljucivalo kako Kolimu, tako i Aushwitz. Kiš se, tako, ne može bez ostatka uklopiti ni u jedan nacionalni kanon. Nacionalni kanoni vole cistocu, a suština Kišovog djela je u “ostacima.” Štaviše, tragedija mnogih njegovih junaka je upravo u tome da su se našli na udaru kao ostaci raznovrsnih historijskih projekata. Nacionalni kanon kao konceptualna kategorija nerazdvojiv je od nacije, a nacija se neizbježno zasniva na iskljucivanju onih koji joj ne pripadaju, pri cemu se vrijednost pojedinca ili pisca u nacionalnom sistemu vrijednosti mjeri udaljenošcu od zamišljene nacionalne suštine, od centra nacionalnog sopstva. Nacija, koncept koji je teško zamisliti bez centra i periferije, pretpostavlja jasne kulturne i geografske granice izmedu nas i njih, a oni koji se nalaze na nicijoj teritoriji izmedu nas i njih moraju se odluciti ili biti eliminisani. Oni koji se usuduju da pripadaju više nego jednoj naciji – ili odbijaju da prihvate nacionalni identitet kao jedini ili primarni – kulturna su i biološka kopilad, jer naciji se pripada bez ostatka. To vrijedi za pisce više nego za bilo koju drugu kategoriju društva (osim, možda, vojske) – pisci koji ne govore u ime svog naroda jezikom svog naroda, izdajnici su, ili su u najmanju ruku nelegitimni, pa treba da šute. Nacionalisticki koncept kulture pretpostavlja da svaka književnost neizbježno izražava neko nacionalno bice – ili je potpuno besmislena, ako ni zbog cega drugog, a ono zato što, navodno, književnost jednog naroda može zaista da postoji samo unutar svog nacionalnog jezika. Otud je nacionalni kanon samo izbor najcistijih izraza tog nacionalnog bica, ma kako to bice komplikovano bilo. Nacionalni kanon prica naciji pricu o njoj samoj, te je tako obavezna lektira u procesu nacionalne identifikacije, jedna od operacija neophodnih za konstrukciju nacionalnog identiteta. Povrh toga, stvaranje nacionalnog kanona ima logisticki aspekt: neko treba da izabere i napiše spisak od kojeg se nacionalni kanon sastoji. Taj posao obavljaju nacionalne kulturne elite, okupljene u kulturnim institucijama nacionalne države – Akademije znanosti/nauke i um(j)etnosti, kad ne pišu memorandume, slave nacionalno naslijede. A da bi se ušlo u tu elitnu grupu, moraju se ispuniti izvjesni uslovi – stariji muškarci, dokazane patriote iz etnicki definisanih porodica imaju prednost.Kiš je svojim djelom i likom neprekidno dovodio u pitanje protofasticki provincijalizam južno-slavenskih akademika i nacionalista, provincijalizam koji je pocetkom devedesetih metastazirao u genocidni fašizam. Tokom rata, više nego jednom sam se pitao šta bi Kiš rekao na ono što se dešava, koji bi bio njegov savjet mladom piscu. Ponovo sam ga išcitavao, ovaj put na engleskom, i u dijalogu s njim sam formulisao svoju poziciju, svoju književnu etiku, svoju politicku estetiku. Prepoznao sam srodnost u našoj etnickoj necistoci – sa stanovišta nacionalnih kultura, i ja sam komplikovani kopilan, što je titula koju s ponosom nosim. U februaru, Danilu Kišu bi bilo sedamdeset godina. Bio bi stariji, zasigurno mudriji, i ja bih ga stalno gnjavio za savjete. Naravno, nisam jedini koji u Kišu vidi ucitelja – citava generacija mladih pisaca na prostoru bivše Jugoslavije je u Kišu imala uzor cija je moralnost osvijetlila mrak nacionalnih kultura. Pa ipak, kad me neko danas pita ciji pisac je Kiš, jedini legitiman, smislen odgovor je moj.