Sudbina i komentari Radoslava Petkovica predstavlja jedan od najvažnijih romana u srpskoj književnosti poslednjih decenija XX veka. Objavljen u prvoj polovini devedesetih godina, ovaj roman je vrlo brzo ucinio ono što delima ozbiljne književnosti sve teže polazi za rukom. Naime, u njegovoj javnoj sudbini obistinilo se dvostruko prepoznavanje. Otuda je roman Sudbina i komentari odmah po svom pojavljivanju prihvacen u književnoj kritici kao delo izvan serije, što je gotovo simultano praceno i odjekom medu citaocima. Roman je postao vrlo citan i cenjen u citalackim krugovima. U godini u kojoj se pojavio roman je dobio sve važne književne nagrade koje se dodeljuju knjizi iz ovog žanra, da bi u nedavnom izboru bio uvršten medu deset najboljih romana koji su dobili NIN-ovu nagradu za roman godine. Ni pre romana Sudbina i komentari književni status Radoslava Petkovica nije bio sporan. Osobito su bili cenjeni njegov roman Senke na zidu (1985) i knjiga prica Izveštaj o kugi (1990). Ali je Petkovic ipak bio pisac cije su knjige citane prevashodno u književnim krugovima, dok je roman Sudbina i komentari prepoznat kao vrhunsko ostvarenje savremene srpske književnosti, kao knjiga u kojoj jedna književna savremenost dolazi do svog najboljeg glasa. U romanu Sudbina i komentari ukazuju se najbolje strane pripovedanja Radoslava Petkovica. Na jednoj strani, ovaj roman predstavlja raskošnu obnovu price. Ako je moderni roman vrlo cesto dimenziju price preveo u zonu kondicionala (roman kao obecanje price, nekada ispunjeno, nekada odlagano strategijama poeticke igre), Petkovic roman, a nije drugacije ni sa njegovim pripovetkama, doživljava kao ispunjene price, kao pricu pre svega. Prica tako postaje nužan uslov konstituisanja smisla. Zahvaljujuci tako zamišljenoj i realizovanoj prici, u Petkovicevoj prozi dolaze do izražaja i njene druge mogucnosti, od izvrsne erudicije do interesovanja za poetiku, od jezika price do njene zaokupljenosti istoricnim pripovedanjem. Prica u Petkovicevim romanima predocena je u kompozicionom i dramaturškom smislu tako da bude ispoštovano nacelo zanimljivosti, koherencije i napetosti. Po statusu koji daje prici u svojoj prozi, Petkovic predstavlja baštinika najboljih tradicija anglosaksonskog pripovedanja XVIII i XIX veka. Jedina pišceva knjiga u kojoj se odstupa od ove koncepcija price jeste roman Zapisi iz godine jagoda (1983). U ovom romanu prica je potisnuta u drugi plan, tek u ponekoj epizodi ona dolazi do prepoznatljivog, petkovicevskog glasa, dok je na sceni visokomodernisticko i u velikoj meri esejizovano samoispitivanje glavnog junaka. Nasuprot ovome, u romanu Sudbina i komentari prica je jasna i pregledna, kazana u punoj koncentraciji i dugim pripovedackim dahom. U zamasima intrigantne i uzbudljive price naziru se dublji slojevi istorije i ljudske sudbine, povesti o morima i gradovima, imperijama i ideologijama. Sa statusom price u najdubljoj vezi stoji istoricnost Petkovicevog pripovedanja. U osnovi, Petkoviceva proza ne samo da uvek govori o necemu vec je njena tema obicno povezana sa istorijom. To nije samo istorija dogadaja, istorija politickih i društvenih okolnosti, vec je i povest o senovitim prostorima istorije, o sudbinama koje istorija uzima pod svoje, ali koje postaju vidljive samo u književnosti. Drama istorije naseljava Petkovicevo pripovedanje, ali se istorija doživljava na vrlo samosvestan nacin. Istorija nije samo velikih mehanizam, podrazumevajuca sila koja oblikuje ljudske živote i ljudska društva, pa cak i samo znanje koje svako od nas može imati o nekom dogadaju. Petkoviceva proza otkriva citav niz paralelnih, senovitih, apokrifnih istorija u kojima prepoznajemo neka znacenja važnija od onih koja nam daje velika prica Istorije. O njoj se govori sa velikim poznavanjem, ali i sa distancom, istorija postaje zalede price, ali nikako ne i njen smislotvorni okvir. Kao što je u njihovom središtu velika prica (mediteranski grad sa simbolicki bogatom tradicijom, istorija nemih slika i nemog filma skopcana sa južnoslovenskom i centralnoevropskom pricom istog razdoblja, sudbinske dileme junaka usred evropske krize na pocetku XIX i na sredini XX veka sa pripadajucim kulturnoistorijskim implikacijama), pišcevi romani izvode pred citaoca i upecatljive figure pripovedanja. To su uvek junaci sa nedvosmislenim i precizno uoblicenim karakterom koji duguje kako slici okruženja u kome su se našli, tako, još i više, razvijenoj studiji njihove unutrašnje psihološke pozicije. Ivan Vetrucic iz Senki na zidu ili Pavel Volkov i Pavle Vukovic iz romana Sudbina i komentari predstavljaju neke od najuspelijih fizionomija u novijoj srpskoj književnosti. Drama njihove egzistencije neraskidivno je stopljena sa prirodom njihovog karaktera, a opet na izuzetan nacin odjekuju u jezickoj drami pišcevih romana. Stari zahtev da sudbina romana zavisi od sudbine i uoblicenosti romanesknog junaka zadobija u romanima Radoslava Petkovica svoj modernizovani odgovor. Pišcevo umece modernizacije starih poetickih zahteva ogleda se i u erudicijskom toku njegovog pripovedanja. Zanimljiva prica preplice se tako sa esejisticki kompententim pripovedanjem, imaginacija se stapa sa erudicijom, pricanje sa cinjenicama. To doprinosi punoci Petkoviceve proze, a do svog punog izražaja dolazi upravo u Sudbini i komentarima. Iako polazi i sve vreme ostaje u zoni zanimljive i dobro oblikovane price, Petkovic je sasvim izvan svakog udovoljavanja citalackim zahtevima. Sudbina i komentari jesu zahtevan roman, ali se do te zahtevnosti dolazi preko pripovedacke ubedljivosti. Otuda razudena slika istorije, u kojoj su ukazuju i sasvim zaboravljeni ili vrlo malo poznati aspekti, ili pak društvena i kulturna istorija, u kojoj se otkriva nekoliko sudbinski važnih evropskih epoha, ne predstavljaju prepreku da se dode do središta romana u kome pulsira živi duh price. Upravo nas prica vodi prema sve složenijim znacenjima i dubljim uvidima. Biti zanimljiv i zahtevan – to uistinu jeste retko umece. Imajuci u vidu odnos