Stolac. Nadovezujuci na radnje lanjskog ljeta, nastavilo se je prekopavanje u okolici najposlije pretražene male rimske kuce na njivi župnika dona Lazara Lazarevica. Oko 25 metara jugoistocno od recene razvaline nagjene su na daleko rasprostrte priprosto gragjene zidine, zidane lijepom, u dubljini od 0'6m pod zemljom, a sklop im prikazuje u slici 1. pridani nacrt. Zgrada ima procelje dugo 19*7 m, dubljinu od lim, te je, sudeci po nagjenim mnogim komadima crijepa bila pokrivena crijepom. Po nagjenim pregradama i ostancima od takih, bio je nutarnji prostor razdijeljen na šest dijelova. Po tome, što nigdje nema traga, da su pod i duvarovi bili omazani, onda po znatnoj velicini prostorija može se prije suditi, da je ta zgrada služila za staje i ekonomske svrhe, nego za stanovanje. Od rukotvorina nagjeno je samo nekoliko gvozdenih cavala i dva rimska broncana novca iz IV. vijeka po Isusu. Uz procelje recene zgrade otkopane su razvaline primitivno udešena vodovoda, koji se gubi u duljini od 15 m (A na nacrtu). Slika 2. prikazuje presjek ovog vodovoda. Zidovi s obje strane uzidani su 40 cm debelo i 90cm visoko od lomljenog kamena „crvenicom". Unutrašnja širina prostora, kojim je voda prolazila, iznosi 40 cm; dno je od tvrdo nabijene crvenice, pokrov cine ovece ploce od vapnenca, kojim su zglobovi zamazani lijepom. Vodovod je bez sumnje doveden od izvora Njivice, udaljenog 2 km od Stoca, te je vodom snabdijevao onaj dio rimske varoši, koji je bio u polju. Zanimljiviji su obreti ucinjeni na njivi Salka Dizdarica, koja se prostire oko 100m sjeverozapadno s one strane ceste, koja vodi katolickom župnom stanu. Slika 3. prikazuje tlocrt dviju otkopanih zgrada, od kojih I. naznacuje kucu, a II. ekonomicku zgradu zajedno s dvorištem, što kuci pripada. Razvaline kuce bile su zatrpane pod slojem zemlje od 1*4 m. Da se dogjc do omazanog poda (patosa), trebalo je otkopati 2 m zemlje. Lijepom uzidane uspravne zidine, uzidane od priprosto tesanog lomljenog kamena, bile su održane do visine od 0*9m. Kuca je bila ovako udešena. Na južnoj strani vodio je oko 0'95m širok ulaz preko dvije stepenice od kamena pješcenjaka u predvorje C, koje je imalo naljeven pod. Otuda vodio je 15 m širok ulaz, koji se je, sudeci po žljebovima u kamenitim dovratinama, mogao zatvoriti vratima za povlacenje, u odaju A, koja je j po svom osobitom, relativno dragocjenom ukrasu valjda bila šikliodaja. Duvarovi su joj bili do visine od 0,7 m obloženi masivnim, fino ulaštenim plocama od kamena pješcenjaka; a iznad toga, tako udešenog temelja cini se, da je zid kao i siše bilo obloženo nekom vrsti mramornih ploca, jer je u ruševini, koje je puna odaja, nagjeno oko 600 komada, koje na oblik pravokutnika, a koje na oblik trapeza otesanih, raznobojnih, ulaštenih komada mramora. Od žbuka ili slikarije na duvarovima nije ništa nagjeno. Glavni je odaji ukras bio, na žalost samo u pola ocuvani mozajik, koji je pokrivao pod, slika 4. Osrednji dio, kao i rombicava pobocna polja bila su sasvim uništena, samo jedan dio.bordirc i dva pobocna polja bijahu nepozlijegjena. Bordiru cini mean derska linija, kroz koju prolazi upleten trak, a u uglovima cini ornamente od pravili linija, koji uglove popunjuju. U oba pobocna polja dva su ženska poprsja, izvedena gotovo u naravnoj velicini; jedno — tabla I. (76 izvorne velicine) — prikazuje stariju ženu u grimiznoj pali, sa vijencem od zelena lišca na glavi, pokrivenoj palom; drugo — tabla II (76 izvorne velicine) — pripada mladom djevojcetu, koje je glavu nakitilo šarenim vijencem, s koga se viju dvije tenije. Izvedba slika u šarenom kamenu i staklenoj pasti savršena je, gotovo umjetnicka. Slike, velike po jedan kvadratni metar izvagjene su s velikom mukom bez ikake ozlede, i stavljene megju zbirke bosanskohercegovackog zemaljskog muzeja. Iz opisane ovdje šikli-odaje dolazi se kroz otvor vrata, širok 1 m, u prostoriju B, koja je takogjer popogjena bila mozaikom. Ovaj, slika 5., sastavljen od više geometrickih motiva, izveden u crnom i bijelom kamenu, izvagjen je u svem opsegu, 18 m2 i otpremljen je u zemaljski muzej. Duvarovi te sobe bili su dekorirani jednostavnom slikari jom, crvenim i zelenim poljima i motivima od palmeta. Bilo je zanimljivo, što su se na žbuku te prostorije lijepo razabrali tragovi opetovanih opravaka, jer se na duvarovima našla tri jedan nad drugim oblijepljena sloja, svaki sa slikarijom. Na nacrtu sa D oznacena prostorija imala je naljeven pod, te se po množini nagjenih ondje stvari, kao dva žrvnja, fragmenti velike, kazanu slicne posude od vapnenca i mnoštva hrbina, može suditi da je to bila kuhinja ili magaza za živež. U ovoj je odaji pod bio za 30 cm viši nego pod u A, B i G, pa se cini, da je ulaz iz predvorja G vodio u D preko malih drvenih stepenica. Uz jedan duvar bio je od vapnenca uzidan žlijeb za izljevanje, a, koji je bio u svezi s odvodnim kanalom, što se prostire uz sjevernu i istocnu stranu zgrade. U ruševini, kojom je razvalina zasuta, nagjeni su ulomci dvaju okruglih stupova i jednog nadgrobaog kamena, slika 6. Natpis je ovaki: Visina je slova nejednaka, u premjeru 50 mm, vrste rastavljene za lb mm, visina ploce 35 cm, širina 3 cm, debljina 8 cm. Brojem II. oznacena zgrada sastojala je od prostorija E i F s naljevenim podom i od nepotaracanog dvorišta II. Kako kuda, tako i ekonomicka zgrada bile su pokrivene crijepom. Megju mnoštvom ulomaka od crijepa nagjena su i dva pecata, koji su za Bosnu i Hercegovinu novi. Jedan od njih, slika 7. glasi: Q. GRAT PRSC citaj: Quintus Gravius Priscus. Drugi, slika 8.: SVPER. Megju stvarima, iskopanim iz ruševine vrijedno je napomenuti novce. Nagjena su 84 broncana i 1 srebrni novac; srebrni je denar Publija Geta, broncani pripadaju carevima Galijenu, Probu, Konstanciju Kloru, Liciniju pateru, Konstantinu Velikom, Konstantinu II., Konstansu I. i II. i Valentinijanu I., te po tome dopiru do godine 375. po I. Od nakita nagjen je gvozdeni prsten — tabla III., slika 1. (1/1) — broncani prsten — tabla III., slika 2. (7i) — broncana fibula