Obrt. Sarajevo je bilo poznato kao jedan od prvih obrtnih gradova na balkanskom poluostrvu. Iz nekih vakfija prvih 6 decenija XVI. stoljeca, i II. knjige Sidžila od god. 973. po Hidžretu (1565/66.) bili su u ono doba zastupani skoro svi obrti, koje je ovdje zatekla okupacija 1878. Vec tada je cvala kožarska, metalna i tekstilna industrija. Svaka je ova industrija sadržavala u sebi razne obrte (zanate). Kožu i krzno preradivalo je osam obrta (tabaci, saraci, opancari, cizmedžije, papucije, firaledžije, mestvedžije i curcije) ; metalnom se industrijom bave kovaci, bravari, nalcadžije, zvonari, sabljari, nožari, tufekcije (puškari), kantardžije, kazandžije, kujundžije i urari (sahacije); tekstilnom se industrijom bavilo više obrta (abadžije, krojaci (terzije), kazazi, halaci, mutapcije, cebedžije i platnari). Uz to je bilo pekara, ašcija, mlinara, halvedžija, mesara, knjigovezaca, bojadžija, svjecara (mumdžija), samardžija, tesara klesara, dundžera, bardakcija, brijaca, cešljara, a nešto kasnije križaca duhana, luledžija, cibukcija i kahvedžija, Proucavajuci obrt i obrtnicku organizaciju nabrojio sam 31 vrstu obrta, a kako su se i pojedini obrti raspadali na vrste, to sam nabrojio 59 vrsta. Po obrtima nazivaju se ulice (caršije), u kojim su se bili okupili obrtnici pojedinih obrta. Mnogi su obrtnici stekli lijep imetak i, kako smo spomenuli, podigli su lijepe zadužbine, dok su drugi zavjetovali za te zadužbine gotov novac i razne nekretnine. Esnaf (ceh). Svi obrtnici (zanatlije) jednoga obrta (zanata) cine jedan esnaf (ceh). Bilo je i takvih esnafa, u kojim su udruženi obrtnici od dva ili više manjih a slicnih esnafa (n. pr. urari sa zlatarima; sabljari, nožari, puškari, zvonari i kantardžije cine esnaf zildžije.) Koliko sam dosad mogao ustanoviti, u Sarajevu 17. stojeca bilo je 25 esnafa ili obrtnichih organizacija. Sarajevo esnafska republika. Skoro tri stojeca sjedio je carski namjesnik u Travniku i Banjoj Luci. Za cijelo ovo vrijeme Sarajevo je prvi obrtnicki i trgovacki grad Bosne i Hercegovine. Spomenuto je da su Osmanlije donijele sa sobom mnoge obrte i obrtnicku organizaciju. Oni donesoše sobom i nazive esnaf (ceh), zanat (obrt), zanat lija (obrtnik) i mnoge druge, koji u našem jeziku dobiše gradansko pravo, te se još uvijek pored naših izraza upotrebljuju. Rijec esnaf plural je od arapske rijeci sunufun, a znaci razred, vrsta, red ili, slobodno uzeto, organizacija. Zanat je takoder arapska rijec, a dolazi od san-at i znaci zanimanje. I pored raznih izraza, koji su donešeni sa lstoka, ima i sva sila njemackih, koje donesoše ovamo prvi kolonisti Sasi, koji dodoše u ove zemlje kao rudari. Privilegovani položaj Sasa i navika s jedne strane i organizacija esnafa donešena sa Istoka s druge stranne stvorile su posebnu organizaciju esnafa kod nas specijalno u Sarajevu, koje se tokom vremena pretvorilo u esnafsku republik u. Esnafski su prvaci bili vrlo mocan faktor u gradu Sarajevu za ono vrijeme, dok je carski namjesnik boravio u Banjoj Luci i Travniku. U svako doba u njih su upirali oci svi oni, koji su ih birali, preko njih je vlast vršila svoje odredbe, bez njih se ne proglašuje carev ferman, vezirska bujrultija i odredba vrhovnog kadije (mulle). Na mig esnafskih prvaka zatvara se caršija usred bijela dana, a to je onda bio znak protesta protiv fermana iz Stambola, bujrultije iz Travnika ili odredbe sarajevskog mulle. To je nacin demonstracije onoga vremena i znak pripreme na otpor. Carski namjesnik smio je u Sarajevu boraviti samo 24 sata, a ako je imao posla dulje vremena onda bi pred gradom razapeo šator i tu stanovao. Svoja prava i privilegije, svoju slobodu i tako rekuc nezavisnost znale su Sarajlije cuvati kao oko u glavi. Dugo su se vremena opirali podizanju zidina oko grada, jer su u tome nazrijevali opasnost po svoju slobodu. Bilo je vremena, kada su sultana iz Stambola priznavali jedino kao vrhovnog poglavicu, a o veziru u Travniku, kao carskom namjesniku u Bosni, nijesu htjeli ni cuti. Moc esnafa potrajala je sve do polovine prošlog stojeca.